قانون تفسیر؛ مانیفیست قرآن پژوهی نوین(2) - سیر بی سلوک ( مجاهدیان )
سفارش تبلیغ
صبا ویژن
قانون تفسیر مانیفست قرآن پژوهی نوین

 

قانون تفسیر

مانیفست قرآن پژوهی نوین (2)

سترگی قانون تفسیر

باید دانست که در طول تاریخ مطالعات اسلامی، قریب به اتفاق پژوهش های عالمانه ما در مباحث فقهی، اصولی، کلامی، حدیثی، تاریخی و به ویژه قرآنی، محتواشناسانه و درون گرایانه بود و به تعبیر دیگر، به فلسفه علوم چندان پرداخته نمی شد. در درازنای تاریخ پژوهش های اسلامی، دریغ از اینکه کمتر اثری پدید آید که به جریان شناسی و روش شناسی (متدولوژی) و یا  ارزیابی روند و فرآیند تحولات، مبانی و مبادی آن علوم پرداخته باشد و از این رو «به جرأت می توان گفت مطالعاتی از این قبیل در حوزه فکری عالمان ما، بیش از پنجاه یا شصت سال عمر ندارد[1]».

 «قانون تفسیر» در زمره اولین و بلکه به گواهی برخی شواهد، نخستین پاسخ شایسته ای است که در رفع خلاء روش شناسی (متدولوژی) عرصه تحقیقات بنیادین قرآن پژوهی شیعه، آنهم به زبان فارسی، عرضه شد؛‌ «این نوع مطالعاتی که امروزه باب شده است و این که چند و چون تفسیر، یا حد و حدود دانش های قرآنی ارزیابی می شود، ... چیزی جلوتر از کتاب «قانون تفسیر» نیست[2]».

چنانکه پیشتر بدان آن اشارت رفت، بدیهی است که حرکت هایی چنین مستقل و غیرهماهنگ با محور فعالیت حوزه‌های رسمی دینی، مورد بی‌مهری و نادیده انگاری جریان غالب، واقع شوند. علاوه بر آن، «قانون‌تفسیر»، اگرچه در سه دهه اخیر به دلایلی چند از جمله عدم اهتمام نهادها و موسسات علمی ـ فرهنگی در شناسایی اثر و مولف فرزانه و فروتن آن، به محاق فراموشی سپرده و روی تجدید طبع به خود ندید و بالطبع از چشم عموم اهالی قرآنی امروز، به ویژه نسل فرهیخته پس از انقلاب، به دور ماند، اما از بدو زایش در نزد خواص از جایگاهی بس بلند و رفیع برخوردار بوده و هست[3]. نگاه نو مولف در این اثر مانا بر مباحث بنیادین و البته بکر علوم القرآن و مهارت ایشان در طرح بجا و ظریف مسائل، به خلق اثری متفاوت، متقن و با نظم و نسقی نوین انجامید و  طرحی نو پی افکند. استاد چنان فلسفه علوم قرآن و مبانی معرفت‌شناسی تفسیر را با نگاهی نو، شیوه ای شیوا و بیانی رسا نگاشت که تحسین و بلکه اعجاب نقادان و نکته سنجان را برانگیخت؛ چنانکه تنی چند از قرآن پژوهان معاصر[4] چنین زبان به تببین جایگاه ویژه آن می‌گشایند: «همان طور که الاتقان سیوطی با همه بهره‌وری‌اش از زرکشی و برهان او و بهره‌مندی از بسیاری آثار دیگران، یک دره بیضایی است و یک اثر یکتا، «قانون تفسیر» هم کتابی است که من برای آن همتا نمی‌شناسم... من اثری که در شناخت مبانی قرآن‌پژوهی و شناخت مبانی تفسیر باشد، نمی‌شناسم، مثل قانون تفسیر که این قدر عصاره علمی در آن باشد و کتابی ‌[مثل آن‌‌] ‌‌ که کثیراالجدوی باشد ندیده‌ام... این کتاب کثیر الجدوی و پر فایده است و تا دامنه آخرالزمان، برای فارسی زبانان و عاملان قرآن، دارای نکات علمی است[5]». استاد بهاء الدین خرمشاهی با نظر به نظم و نسق نوین و مباحث پویا، زنده، ملموس و واقع‌نگر و واقعیت نگار «قانون تفسیر» تصریح می کند که نگرش و نگارش استاد در این کتاب اثر شگفت‌آور با 99 درصد تألیفات دیگر از این دست فرق می‌کند[6]. اما افسوس هنوز چنانکه باید نه قدر و قیمت مولف فروتن آن که بی هیچ افاده و به دور از هر غوغایی موج می زد، شناخته شد و نه تأثیر این اثر ارجمند بر پژوهش های قرآنی دوران معاصر، آن گونه که سزد، مورد بررسی قرار گرفته است.‌

با توجه به نگاه نو و متفاوت علامه کمالی به پژوهش های قرآنی و از آنجا که این کتاب نیز در نوع خود از اولین نمونه ها بود، استاد در فراهم آوردن آن، سعی فراوان نمود و رنج بسیار کشید. گاهی به یک از بسیار آن ماجراها اشاره کرده و می فرمود: وقتی اشتغال به تحقیق و نگارش «قانون تفسیر» داشتم، به این نتیجه رسیدم که بر زبان قرآن و حدیث «مجاز» نیز جاری می شود؛ مثلاً در حدیث مشهور «هکذا نَزل» منقول از پیغمبر(ص) در تأئید اختلاف خوانی قرّاء، که به عقیده من به «مجاز» بوده است؛ یعنی هکذا نزل در حق هر کس که در عسر و حرج است؛ چون تازه قرآن نازل شده بود و لهجه های مختلف طوایف و اقوام عرب باعث زحمت می‌شد و در صورت سختگیری پیغمبر، امیدی به گسترش اسلام نبود و علاوه بر آن امام صادق(ع) به نصّ صریح می‌فرمایند: «اِنَّ القرآن واحدٌ نُزِّل مِن عند الواحد و لکن الاختلاف یجئُ مِن قِبَل الرُّواة». اما به دلایلی احتیاط از درج آن داشتم. تصمیم گرفتم برای اطمینان، خدمت آیت الله العظمی میر سید علی بهبهانی[7] مشرف شوم. لذا به اصفهان مرکز اقامت تابستانی ایشان عزیمت کردم. چون طرح نظر و پرسش نمودم آن بزرگوار ضمن تأیید نظر بنده فرمود: «بله در قرآن و حدیث مجاز بکار رفته است و مرحوم سید مرتضی علم الهدی  هم کتابی به نام «مجازات النبویّه» دارد. استعمال مجاز جزء الزامات زبان است؛ زیرا گسترش مفاهیم خیلی بیشتر از الفاظ می باشد و از این جهت در الفاظ، مشترک، مجاز، استعاره، تشبیه و و و بکار می رود تا جبران کمبود شود». دیگر بار در ادامه تألیف این کتاب، زمانی که به عبارت «القرآن یفسّر بعضه بعضاً» رسیدم، باز با مشکل مواجه شدم. هرچه تفحص کردم منبع آن را نیافتم. نمی توانستم بدون اطمینان از منبع آن را بنویسم. به همین قصد، عزم قم و محضر علامه طباطبایی را نمودم. در منزلش به خدمت رسیدم و منبع عبارت فوق را پرسیدم؛ پس از قدری تأمل چون به نتیجه نرسید فرمود: نمی دانم. لذا برگشتم و دوباره به کنکاش ادامه دادم تا اینکه توانستم آن را در دو جا پیدا کردم؛ یکی در «عیون اخبار الرضا(ع)» و دیگری در مقدمه تفسیر «صافی» فیض کاشانی[8].

نگاهی  محتواشناسانه بر «قانون تفسیر»

قانون تفسیر که نخستین بار در سال 1354 شمسی و بار دوم در سال 1359، در 496 صفحه وزیری از سوی انتشارات کتابخانه صدر، چاپ و منتشر گردید[9]، اولین و جدی‌ترین اثر قرآن‌پژوهی استاد پیشکسوت کمالی است که در واقع جلد اول از دوره سه جلدی کتب علوم‌القرآن[10] آن فرزانه را شامل می‌شود. این کتاب کثیرالجدوی دارای: یک پیشگفتار، دوازده بخش، دو ملحق و پنج مستدرک است. حسن مطلع این اثر، پیشگفتار نغز و پرمغز آن است که بیانگر روح اجتماعی و دغدغه های اصلاحگرایانه نویسنده می باشد. برخی از مهمترین عناوین این کتاب عبارتند از: تعاریف علم، قرآن، علوم القرآن، تفسیر، تأویل، قابل فهم بودن قرآن، جمع و فراهم ساختن قرآن، کتابت و ضبط و جمع قرآن، قرائات، ظهر و بطن، نسخ، بداء، شرایط تفسیر. استاد در سراسر کتاب، با زبانی ساده و مجمل، این مباحث را با دلایل عقلی و نقلی همراه کرده و نتایج شایان تأملی تحریر نموده است؛ به وی‍‍ژه در بخش های قرائات[11]، تأویل[12]، نسخ، بداء، جمع و فراهم ساختن قرآن و محکم و متشابه. از اولین مباحث این اثر قویم، تعریف جامع و دقیق «علوم القرآن» است که با این تعابیر ارائه می شود: «مقصود از علوم القرآن ـ به لفظ جمع ـ گروهی از معارف متصله به قرآن است که به نحوی از انحاء، به طور خاص، خادم فهم قرآن باشند، مانند: علم الرسم، علم القرائات، علم اسباب النزول، علم الناسخ و المنسوخ، علم اعراب القرآن، علم غریب القرآن، علم المحکم و المتشابه و غیره. قید «به طور خاص» برای آن است که بعضی از علوم را ـ هر چند به طور مقدمی در فهم قرآن دخیل باشند، مانند صرف و نحو ـ خارج کند[13]». در ادامه، محقق در باب «قرائات» که مفصل ترین بخش کتاب است، به اقتضای شبهات، نظرات خاصی ارائه نموده است. ایشان اثبات می کند که جواز اختلاف قرائت در صدر اسلام برای رفع عسر و حرج بوده و با رفع آن ـ در زمان حاضرـ دیگر وجهی بر قرائت به اختلا ف وجود ندارد و بلکه در این زمان دیگر مذموم و مردود است و باید تنها به قرائت حفص از روایت عاصم که هم مورد تأئید معصومین است و هم مورد قبول بزرگان جماعت، اعتنا کرد و از دامن زدن به تشتّت پرهیز نمود.

از دیگر ظرایف و لطایف آمیخته با عصاره های علمی (تجربی، تاریخی، عقلی و نقلی) این اثر،  می توان به بخش «محکم و متشابه» آن، اشاره کرد که استاد به هنگام برشمردن ادلّه قول مختار خود یعنی معطوفه بودن «واو» و عطف «راسخان» در آیه 7 آل عمران: «و مایعلم تأویله الّا الله و الراسخون فی العلم یقولون آمنّا به کل من عند ربنا»، با اقامه دلایلی ساده و اما واقع گرایانه می نویسد: «اگر [واو] مستأنفه باشد، قید رسوخ در علم، بیجا است؛ زیرا بسیاری از مؤمنین بی علم سلیم الاعتقاد نیز می گویند: «آمنا به کل من عند ربنا»، زیرا می دانند که چنین اعتقادی از ضروریات دین است و اختصاصی به راسخین ندارد![14]» به عبارت ساده تر استاد می گوید: منطق حکم می کند که «از راسخان در علم باید انتظار دانستن تأویل را داشت، نه ندانستن آن را[15]» چرا که «راسخون» در مقام مدح آمده است؛ و آیا می شود راسخان را مدح کرد که تأویل قرآن نمی دانند؟!

پی نوشت:



[1] . مهدوی راد، محمد علی، نکوداشت قرآن پژوه پیشکسوت استاد کمالی دزفولی، در سایه سار وحی، نشست 9، ص24، پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

[2] .  مهدوی راد، محمد علی، مراسم تجلیل از استادان عبدالمحمد آیتی و سید علی کمالی دزفولی(سرای اهل قلم شانزدهمین نمایشگاه بین اللمللی کتاب تهران)،  روزنامه اطلاعات 25 اردیبهشت 1382، ص 10).

[3] . «وی از جمله روحانیون دانشمندی بود که مورد احترام و اعتماد اهل علم بود اگر چه در میان عامه مردم شهرت لازم را نداشت ولی از مراتب بالای علمی برخوردار بود.»(17/1/84 سخنان رئیس وقت مجلس شورای اسلامی دکتر غلامعلی حداد عادل در صحن علنی / پایگاه خانه ملت).

[4] . از جمله استاد محمد علی مهدوی راد نیز در این باره  عقیده دارند: «کتاب قانون تفسیر همان طور که آقای خرمشاهی گفتند، درخشان است و کم نظیر .... قانون تفسیر کم کاری نیست، کار بسیار بزرگی است و در نوع خود اولین است و هم چنین «تاریخ تفسیر» نیز چنین مقامی دارد.» (سرای اهل قلم شانزدهمین نمایشگاه بین اللمللی کتاب تهران)،  روزنامه اطلاعات 25 اردیبهشت 1382، ص 10).

[5] . خرمشاهی، بهاءالدین، در سایه سار وحی، نکوداشت قرآن پژوه پیشکسوت استاد سید علی کمالی دزفولی، شماره  9 ، ص 205، پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. نیز در مراسم تجلیل از استادان عبدالمحمد آیتی و سید علی کمالی دزفولی در سرای اهل قلم شانزدهمین نمایشگاه بین اللمللی کتاب تهران به صراحت می گوید: «چند سال پیش از انقلاب در کتابفروشی، با کتابی به نام «قانون تفسیر» آشنا شدم که بی نظیر بود. کتاب های پیش از این جزو کارهای خوب بودند اما در حد «قانون تفسیر» نبودند ولی با کمال تعجب می بینم که این کتاب تجدید چاپ نشده است.»(روزنامه اطلاعات 25 اردیبهشت 1382، ص10 / گلستان قرآن، شماره 149، ص 22).

[6] .  خرمشاهی، بهاء الدین، از سیزه تا ستاره، قرآن شناس بزرگ زمانه، ص 85، نوبت اول 1386، نشر قطره.

[7] . متولد 1303 یا 1304 ق و متوفی 1395 ق، از مراجع جنوب و غرب ایران و استاد بزرگ ادبیّات و صاحب «الاشتقاق» و «اساس النحو» و «مصباح الهدایه فی اثباه الولایه» که مقیم اهواز بود اما تابستان ها رحل اقامت به اصفهان می افکند.

[8] . مجاهدیان، سید مجتبی، دفتر مصاحبات، مخطوط.

[9] . و طبع جدید آن به سفارش استاد خرمشاهی و با پیگیری این کمترین در حال انجام است.

[10] . مجموعه سه جلدی کتب علوم قرآنی علامه کمالی عبارتند از: 1.قانون تفسیر 2.تاریخ تفسیر 3.قرآن ثقل اکبر.

[11] . که مفصل ترین بخش این کتاب است و استاد خود بسیار به آن اعتقاد و افتخار داشت، چنانکه بارها می فرمود: بنده ادعا می کنم تا آنجا که سراغ دارم، هیچکدام از آثار مربوطه بهتر از «قانون تفسیر» در بحث قرائات وارد نشده و به مانند آن شبهات این بخش را که  اتفاقاً مهمترین و گسترده ترین شبهات به ویژه از جانب مستشرقان بر آن وراد می شود را پاسخ نگفته است.

[12] . «در زمانة ما تا آنجا که اطلاع داریم، چند تن [در باب تأویل] حرف و نظریه داشتند که از آن جمله اند مرحوم علامه‌طباطبایی و مرحوم آیت‌الله معرفت و دیگر مرحوم سید علی کمالی دزفولی که از علمای ممتاز عصر ما بود و هم‌چنین سیدمحمدباقر صدر شهید.»( گفتگو با استاد منوچهر صدوقی سها با عنوان تأویل و مسائل آن، ماهنامه اطلاعات حکمت و معرفت، ش4 (پیاپی 16)، تیر 1387، ص 8).

 [13]. کمالی دزفولی، سید علی، قانون تفسیر، ص26 ، نوبت اول 1354، انتشارات کتابخانه صدر.

[14] . کمالی دزفولی، سید علی، قانون تفسیر، ص157 ، نوبت اول 1354، انتشارات کتابخانه صدر.

[15] . خرمشاهی، بهاء الدین، قرآن پژوهی  (هفتاد بحث و تحقیق قرآنی)، ص742، نوبت اول 1372، نشر فرهنگی مشرق.



  • کلمات کلیدی :
  • نوشته شده توسط سید مجتبی مجاهدیان در جمعه 88/1/14 و ساعت 11:19 صبح | نظرات دیگران()

    لیست کل یادداشت های این وبلاگ
    درباره خودم
    سیر بی سلوک                  (   مجاهدیان  )
    سید مجتبی مجاهدیان
    باز کن دکان که وقت عاشقی ست
    لینک به وبلاگ
    منوی اصلی
     RSS 
     Atom 
    صفحه نخست
    پست الکترونیک
    صفحه ی مشخصات
    خانگی سازی
    ذخیره کردن صفحه
    اضافه به علاقه مندیها
    دسته بندی یادداشت ها

    نوشته های پیشین
    کتابنامه هزار سخن
    گفتگوی قرآن پژوهانه با خرمشاهی
    گفتگوهای مهدوی
    رفعت اگر خواهی بیا(گپی با دکتر عصام العماد)
    امام خمینی، نه چون دیگران
    قرآن شیعه؟!
    به یاد بانوی آب و آینه
    اسفندیار یا غضنفر؟!
    آقای رئیس جمهور؛ مسئله!
    بدون شرح!
    تمنّای نگاه
    و گاه در رگ یک حرف خیمه باید زد
    زندگی را به طمع گیر مده!
    بحر در کوزه ای
    نقد نقد صوفی
    در کوی مدعیان
    من از مصاحبت آفتاب می آیم
    قصه ارباب حکمت
    بابا تقی
    استثنایی که به قاعده تبدیل نشد
    شعر بی دروغ
    صوفی بی صفا نمی خواهم (1)
    صوفی بی صفا نمی خواهم (2)
    صوفی بی صفا نمی خواهم (3)
    دو ناشنیده از شهید مدرس
    پرسمان عرفان کیهانی؟!
    زبان تازه ما بود
    ای کربلا کنم فلکت نام یا چمن؟!
    سوشیانس
    پیام پیروزی
    سین مثل سرقت!
    بزرگ بود و از اهالی امروز (1)
    بزرگ بود و از اهالی امروز (2)
    بزرگ بود و از اهالی امروز(3)
    آماده سازی قانون تفسیر
    سیره قرآن پژوهی کمالی (1)
    سیره قرآن پژوهی کمالی (2)
    سیره قرآن پژوهی کمالی (3)
    قانون تفسیر؛ مانیفیست قرآن پژوهی نوین(1)
    قانون تفسیر؛ مانیفیست قرآن پژوهی نوین(2)
    خبرگان در نظریه انتصاب
    در محضر مفسر (1)
    حذف مستفزّات
    در محضر مفسر (2)
    جمال جمیل استاد(1)
    جمال جمیل استاد(2)
    12 نکته در باب ولایت فقیه
    هویت غیبیه (1)
    هویت غیبیه (2)
    گستره عرفان

    آمار وبلاگ
    مجموع بازدیدها : 305736
    پیوندهای روزانه
    لینک دوستان
    علویان
    مقام عشق
    کانون اندیشه جوان
    کوهپایه
    حمایت مردمی دکتر احمدی نژاد
    دکتر رحمت سخنی
    مستانه
    سلام شهدا
    خدا، یه کاری کن ...
    یک طلبه با عبای مشکی
    شهدای استان خراسان

    چفیه
    COMPUTER&NETWORK
    موعود
    نگاه منتظر
    ثانیه
    همکلاس
    آینه های عارف
    زندگی
    شب های مهتابی
    صفحات خط خطی
    زورخانه باباعلی
    کبو ترانه .... تا بام ملکوت
    عشق سرخ
    آرامش جاویدان در پرتو آموزه های اسلام
    آقازاده ـ علیرضا احمدی نژاد
    mansour13
    پیامبر اعظم
    دانستنیهای ایران زمین
    درد شکفتن
    یا زهرا(س)
    منتظر بیداری
    شیلو عج
    خط سرخ شهادت
    بسیجی سیاسی
    دم مسیحایی
    تنهاترین سردار
    کبوترانه
    اباصالحی
    صفحه‌ی 21 -:- Page21
    شمیم حیات
    صعصعه
    مشاوره و مقالات روانشناسی و
    صفحات انتظار در فراق گل نرگس
    دانشمند
    مسیح اندیمشک
    پرواز
    موتور سنگین ... HONDA - SUZUKI ... موتور سنگین
    اولی الابصار
    راز و نیاز با خدا
    تا ریشه هست، جوانه باید زد...
    خلوت تنهایی
    محمدرضا جاودانی
    روح .راه .ارامش
    آیین عشق (سیدمهدی میرمسیب)
    باور
    خاطرات
    صوفیان رند
    محمد کاظم روحانی نژاد
    دکتر محمدصادق کوشکی
    دست خط ـ پاکروان
    سایت آموزه
    آخرین مسافر
    فرهنگ و ارتباطات ـ دکتر آشنا
    دات ـ دکتر یونس شکرخواه
    تصوف از نگاهی نو
    خاکستر
    طلبه ای از نسل سوم
    نهج البلاغه
    تک ستاره
    گل آقا
    ساجد ـ سایت جامع دفاع مقدس
    تاسیانه
    عملیات تلمود
    نوشتارهای قاسم روانبخش
    کوهنوردی و ....
    سوتک
    سلام آقا
    مازیار ناظمی
    هنر جنگ
    مسعود ده نمکی
    خیال های شهری ـ سید ضیاء الدین شفیعی
    مطالعات سیاست، امنیت و جهانی شدن
    سید عبدالجواد موسوی
    حضرت عشق ـ علیرضا قزوه
    خرقه پشمینه
    ملّا ـ ابوالفضل زرویی نصرآباد
    7 چشمه
    مرصاد
    محمد صالح علا
    سعید حدادیان
    استاد محمدرضا حکیمی
    پرسمان قرآنی
    موعود
    حسن رحیم پور ازغدی
    علامه مطهری
    صادقین
    ماهنامه معارف
    کتاب نقد
    ترجمان وحی
    ایران سهراب
    علامه حسن زاده آملی
    کامران نجف زاده
    پیام وصل
    شاگرد استاد طیب
    ملک الشعرای بهار
    پارس قرآن
    ابنا
    محمدرضا سرشار ـ رضا رهگذر
    بوالفضول الشعرا
    روزنامه ها
    سایت های خبری و خبرگزاری ها
    دکتر میرجلال الدین کزازی
    تفسیر مقام معظم رهبری
    نوای قرآن
    احادیث
    سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
    دکتر عبدالحسن خسروپناه
    علامه سید محمد حسین طهرانی
    مرکز اسناد انقلاب اسلامی
    گناباد 110
    علی اکبر جوانفکر
    زیباترین شکیب
    پیامبر امید
    استاد فرشچیان
    عین صاد
    سال های تاکنون ـ عبدالجبار کاکایی
    مطالعات شیعه شناسی
    شیعه شناسی
    دیکشنری آنلاین
    صحیفه سجادیه
    یاداشت های شخصی احمدی نژاد
    رضا امیرخانی
    آیت الله مصباح یزدی
    دکتر مهدی مطهری نیا
    دانش نامه موضوعی قرآن
    دایرةالمعارف قرآن
    فرهنگ قرآن
    پرسمان های قرآنی
    پایگاه های قرآن پژوهی
    دکتر نجف لک زایی
    میثم رشیدی مهرآبادی
    مرکز پوهشی میراث مکتوب
    بانک اطلاعات نشریات کشور
    جدید نیوز
    پایگاه اطلاع رسانی وهابیت و ادیان ساختگی
    پایگاه علمی جهاد دانشگاهی
    آستان قدس رضوی
    حزب الله لبنان
    خانه کتاب اشا
    دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران
    کلینیک طب ایرانی
    نشریه الکترونیک چارقد
    دزفول من
    انجمن شاعران ایران
    پایگاه اینترنتی شعیب
    دکتر افشین یداللهی
    نشریه الکترونیکی پرسمان
    مرکز تعلیمات اسلامی واشنگتن
    مرکز اسلامی انگلیس
    شهید دکتر چمران
    دریا
    عرفان ـ استاد حسین انصاریان
    هر آینه آه ـ جواد زهتاب
    اهدنا الصراط المستقیم
    ری را ـ کتابخانه آزاد فارسی
    آیت الله العظمی بهجت
    منصورون
    کانون جلسات قرآن دزفول
    رویش مبارک
    لغت نامه دهخدا_فرهنگ معین
    عباد صالح خدا
    راه و رسم طلبگی
    خبرهای صوفیه
    نسیم مطهر
    شبکه اطلاع رسانی هادی
    دیر تش باد
    زیارت مجازی امام رضا
    قربانیان سلاح های شیمیایی
    آینده روشن ـ تخصصی مهدویت
    آرماگدون armageddon
    بانک اشعار عاشورایی
    کتاب های تفسیر و علوم قرآن
    دکتر حسین کچوئیان
    راوی خاک

    لوگوی دوستان


























    خبر نامه
     
    وضعیت من در یاهو
    موسیقی وبلاگ
    ParsiBlog.comپیشرفته ترین سیستم مدیریت وبلاگ فارسی

    <script src="http://mjmafi1.googlepages.com/clock30.js" language=javascript>>